शिक्षक दिन – समाजाचे शिल्पकार
भारतीय संस्कृतीत शिक्षकाला सदैव सर्वोच्च स्थान देण्यात आले आहे. पालक मुलाला जन्म देतात, परंतु जीवनाचे खरे धडे देणारा, व्यक्तिमत्त्व घडवणारा आणि समाजात योग्य मार्ग दाखवणारा शिक्षक असतो. म्हणूनच शिक्षकाला “गुरु” म्हटले जाते.
आपल्या देशात दरवर्षी ५ सप्टेंबर रोजी शिक्षक दिन साजरा केला जातो. हा दिवस भारताचे माजी राष्ट्रपती, तत्त्वज्ञ व महान शिक्षक डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन यांच्या जयंतीनिमित्त साजरा करण्याची प्रथा आहे.
डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन – जीवन आणि कार्य
बालपण आणि शिक्षण
डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन यांचा जन्म ५ सप्टेंबर १८८८ रोजी तामिळनाडूतील तिरुत्तणी या गावी एका साध्या कुटुंबात झाला. लहानपणापासूनच ते अभ्यासात हुशार, विचारशील आणि प्रगल्भ होते. त्यांनी आपले उच्च शिक्षण मद्रास ख्रिश्चन कॉलेज येथे पूर्ण केले.
अध्यापन व तत्त्वज्ञान
-
त्यांनी तत्त्वज्ञान हा विषय निवडला आणि आयुष्यभर भारतीय व पाश्चिमात्य विचारसरणी यांचा सुंदर संगम घडवला.
-
१९१८ मध्ये ते मैसूर विद्यापीठात प्राध्यापक झाले.
-
नंतर कलकत्ता विद्यापीठ, बनारस हिंदू विद्यापीठ आणि ऑक्सफर्ड येथेही अध्यापन केले.
-
विद्यार्थ्यांना ते फक्त विषय शिकवत नसत, तर जीवनाचे धडे देत. त्यांच्या भाषणांतून कठीण तत्त्वज्ञान सुद्धा सोप्या आणि जिव्हाळ्याच्या स्वरात समजावून सांगितले जात असे.
साहित्यिक कार्य
त्यांनी भारतीय तत्त्वज्ञान व संस्कृतीवर अनेक ग्रंथ लिहिले. “Indian Philosophy”, “The Philosophy of Rabindranath Tagore” यांसारखी पुस्तके जगभर चर्चेत आली. त्यांच्या लेखनातून भारतीय अध्यात्माची गोडी आणि वैश्विक दृष्टिकोन प्रकट झाला.
राजकीय व सामाजिक योगदान
-
१९५२ मध्ये ते भारताचे पहिले उपराष्ट्रपती झाले.
-
१९६२ ते १९६७ दरम्यान त्यांनी राष्ट्रपती म्हणून कार्य केले.
-
राष्ट्रपती झाल्यानंतरही त्यांनी स्वतःची ओळख ‘शिक्षक’ अशीच ठेवली.
शिक्षक दिनाची सुरुवात
विद्यार्थ्यांनी त्यांचा वाढदिवस साजरा करण्याची विनंती केली असता त्यांनी नम्रपणे उत्तर दिले –
“माझा वाढदिवस साजरा करण्याऐवजी, हा दिवस शिक्षक दिन म्हणून साजरा करा.”
यामुळे ५ सप्टेंबर हा दिवस आज संपूर्ण भारतभर शिक्षक दिन म्हणून साजरा केला जातो.
पुरस्कार आणि मान
-
भारतरत्न (१९५४)
-
ब्रिटिश सरकारकडून ‘नाईट’ हा किताब (१९३१)
-
युनेस्कोमध्ये भारताचे प्रतिनिधित्व
-
तत्त्वज्ञानाच्या जागतिक पटलावर अग्रगण्य व्यक्तिमत्त्व म्हणून मान्यता
शिक्षकांचे योगदान
१. ज्ञानदान – शिक्षक केवळ विषय शिकवत नाही, तर जीवनाचे खरे शिक्षण देतो.
२. संस्कार – शिस्त, प्रामाणिकपणा, परिश्रम यांसारखे गुण विद्यार्थ्यांत रुजवतो.
३. प्रेरणा – अनेक विद्यार्थी आपल्या शिक्षकांच्या आदर्शावर चालत आपले भविष्य घडवतात.
४. समाजनिर्मिती – शिक्षकांमुळेच समाज सुशिक्षित, सजग आणि जबाबदार बनतो.
शिक्षक दिन साजरा करण्याची पद्धत
या दिवशी शाळा, महाविद्यालयांत विविध कार्यक्रम होतात. विद्यार्थी शिक्षकांना शुभेच्छा देतात, सांस्कृतिक कार्यक्रम सादर करतात. काही शाळांमध्ये विद्यार्थी शिक्षकांची भूमिका पार पाडतात, ज्यामुळे त्यांना शिक्षकांची जबाबदारी समजते.
आधुनिक काळातील शिक्षक
आजच्या डिजिटल युगात शिक्षण पद्धती झपाट्याने बदलली आहे. ऑनलाइन वर्ग, स्मार्ट क्लासेस, डिजिटल साधने यामुळे शिकण्याचे स्वरूप वेगळे झाले आहे. पण या साधनांचा योग्य वापर करून विद्यार्थ्यांना घडवणारा शिक्षकच असतो. त्यामुळे आजही शिक्षकांचे महत्त्व कधीही कमी झालेले नाही, उलट ते अधिक वाढले आहे.
निष्कर्ष
शिक्षक हा समाजाचा खरा शिल्पकार आहे. पालकांनंतर विद्यार्थ्यांच्या आयुष्यात सर्वात मोठा प्रभाव टाकणारी व्यक्ती म्हणजे शिक्षक. डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन यांचे जीवन आपल्याला शिकवते की शिक्षक म्हणजेच ज्ञानदीप, जो स्वतः जळूनही इतरांचे जीवन उजळवतो.
५ सप्टेंबरचा शिक्षक दिन आपल्याला आठवण करून देतो की, शिक्षकांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करणे हे आपले कर्तव्य आहे. त्यांच्या योगदानाशिवाय सुशिक्षित समाज आणि प्रगतिशील भारताची कल्पनाही अशक्य आहे. म्हणूनच प्रत्येकाने आपल्या आयुष्यातील शिक्षकांना मनापासून सलाम करावा.